تعدادی از اپراتورهای پتروشیمی آسیا در حال توسعه یا تجدید ساختار تأسیسات کراکر خود به منظور استفاده از گاز مایع ارزان هستند که انتظار می رود توسط آمریکا عرضه شود. از طرفی، حد نصاب اعلام شده توسط IMO برای میزان سولفور در سال ۲۰۲۰، انتخاب مالکان کشتی را محدود به سوخت نفت گاز برای کشتی یا سوخت ترکیبی با سولفور ۰/۵ درصد خواهد نمود، مگر اینکه دستگاه تصفیه (scrubber) نصب نمایند. از آنجایی که انتظار می رود حجم اسکرابرهای نصب شده در اواسط دهه ۲۰۲۰ به حداکثر برسد، پیش بینی می شود تقاضای نفت کوره در سال ۲۰۲۰ به میزان ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد؛ قبل از این که به تدریج تا سال ۲۰۳۰ به سطوح قبل از اجرایی شدن قانون IMO برگردد.
تعدیل رشد تقاضا و پایداری آن در بلندمدت
مطالعات انجام شده نشان می دهد که تقاضای نفت خام آسیا در حال تعدیل است اما در بلند مدت پایداری بیشتری خواهد داشت. رشد تقاضای آسیا طی سالهای ۲۰۱۶-۲۰۱۵ به طور متوسط ۱/۱ میلیون بشکه در روز بود که در نتیجه سقوط قیمت های نفت پیش آمد. با برطرف شدن تأثیر قیمت های پائین نفت، رشد تقاضا نیز تعدیل گردید ولی در سطح ۸۰۰ هزار بشکه در روز باقی ماند. کاهش تقاضای دیزل چین در سال جاری بواسطه توسعه صنایع، بهبود فعالیت های حمل و نقل و همچنین عدم کاهش تولید ذغال سنگ در مقیاس وسیع، متوقف شد. در عین حال، رشد قابل توجه تقاضای نفت هند پس از اصلاحات پولی مجدداً خود را بازیافت و انتظار می رود مصرف بنزین به خاطر قیمت های کمتر خودرو پیرو اعمال مالیات بر کالا و خدمات (GST) در ماه ژوئیه، روند صعودی داشته باشد.
تقاضای گاز مایع با راه اندازی واحدهای مختلف PDH در شمال شرق آسیا و افزایش مصرف بخش خانگی، شاهد یک رشد دو رقمی بود. در سال جاری، رشد مذکور به خاطر اضافه نشدن ظرفیت جدید تأسیسات PDH در سطح ۷/۳ درصد تعدیل می‌شود. نمودار (۱) رشد تقاضای فرآورده های نفتی در منطقه آسیا را نشان می دهد.
نمودار (۱): رشد سالانه تقاضای فرآورده در آسیا
منطقه آسیا بواسطه تقاضای قوی برای سوخت حمل و نقل و خوراک پتروشیمی، منبع اصلی رشد تقاضای جهانی نفت خام در بلندمدت باقی خواهد ماند. چین و هند تقریباً ۷۷ درصد از افزایش تقاضای منطقه طی دوره مورد پیش بینی (۷/۳۶ میلیون بشکه در روز) را به خود اختصاص می دهند. سایر اقتصادهای نوظهور در جنوب شرق و جنوب آسیا نیز با توجه به رشد اقتصادی سریع، تغییرات جمعیتی و شهرنشینی، تأثیر مثبتی بر رشد تقاضای نفت دارند.
در قطب های اصلی پالایشی مانند کره جنوبی، تایوان و سنگاپور، مصرف خوراک پتروشیمی همچنان سهم اصلی را از کل تقاضای نفت خواهد داشت. همزمان، تقاضا برای سوخت خودرو در کشورهای OECD آسیا بدون تغییر و مایل به کاهش بوده که ناشی از ارتقاء استانداردهای اقتصاد سوخت و نفوذ بیشتر خودروهای هیبریدی/الکتریکی می باشد. در بازارهایی نظیر استرالیا با مسافت های طولانی برای مسافرت، فقدان سیاست های حمایتی و اتکا به شبکه برق با سوخت ذغال سنگ می تواند به معنای روند کند برقی شدن ناوگان حمل و نقل تفسیر شود. اما در این میان ژاپن یک استثناء در فرآیند رشد تقاضای نفت خام آسیاست و پیش بینی می‌شود به دلیل افزایش کارآیی انرژی و احیای بخش نیروگاه هسته ای، تقاضای آن تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۱/۸ درصد در سال کاهش یابد.
بخش های خانگی و پتروشیمی محرک تقاضای گاز مایع
جمعیت در حال رشد، افزایش طبقه متوسط و روند سریع شهرنشینی باعث رشد تقاضای آسیا برای کالاهای مصرفی، مواد مورد نیاز برای بسته بندی و مصالح ساختمانی خواهد شد که همگی به شکل روزافزون از پلاستیک ساخته می شوند. با تداوم سرمایه گذاری برای احداث ظرفیت های جدید، آسیا همچنان شاهد تقاضای قوی برای خوراک پتروشیمی خواهد بود و پیش بینی های مؤسسه FGE حاکی از آن است که ظرفیتی بالغ بر ۱۲/۲ میلیون تن اتیلن طی دوره ۲۰۲۳-۲۰۱۸ وارد مدار تولید می شود. تعدادی از واحدهای پتروشیمی در آسیا با انگیزه بهره برداری از عرضه احتمالی ارزان گاز مایع آمریکا، در حال توسعه یا تجدید ساختار تأسیسات steam cracker به منظور استفاده از گاز مایع در کنار خوراک سنتی نفتا هستند. پس از یک جهش ۱۳/۸ درصدی در سال ۲۰۱۶، رشد تقاضای گاز مایع آسیا در غیاب ظرفیت اضافی واحدهای PDH در سال ۲۰۱۷ تعدیل گردید که تقویت مصرف خانگی در کشورهایی مانند هند و اندونزی قسمتی از کاهش تقاضای پتروشیمی را جبران کرد. از طرفی، قیمت‌های بالای گاز مایع، موقعیت نفتا را به عنوان خوراک ترجیحی واحدهای پتروشیمی در طول بخش عمده ای از سال حفظ نمود.
نمودار (۲): تقاضای گاز مایع در آسیا به تفکیک بخشها
با توجه به این که در سال ۲۰۱۷ ظرفیت جدیدی برای تأسیسات PDH در چین ایجاد نگردید، رشد تقاضای گاز مایع در این کشور تعدیل شد. حرکت اخیر دولت چین در جهت قیمت های پائین تر گاز طبیعی برای بخشهای تجاری و صنعتی نیز مصارف غیرخانگی را تحت تأثیر قرار داد. برنامه جدید دولت هند برای گازرسانی به خانوارها بدون سپردن ودیعه توسط مصرف کنندگان باعث شده است که تقاضا در سال ۲۰۱۷ همچنان قوی باقی مانده و بالغ بر ۳ میلیون انشعاب جدید در هر ماه عرضه شود. علی رغم نرخ ۵ درصدی مالیات بر کالا و خدمات اعمال شده بر مصرف گاز مایع خانگی، با فشار فعالانه دولت هند برای افزایش مصرف گاز مایع در مناطق روستایی، مصرف آن در آینده نزدیک قوی باقی خواهد ماند. اگرچه تقاضای کره جنوبی برای گاز مایع در سال جاری به میزان قابل توجهی کاهش یافته، تعدادی از واحدهای پتروشیمی با چشم انداز عرضه ارزان گاز مایع آمریکا در حال تجدید ساختار کراکرهای خود برای استفاده از خوراک گاز مایع تا سال ۲۰۱۹ هستند. این در حالی است که تلاشهای اندونزی برای انتقال مصرف خانگی از نفت سفید و بیوماس به سوخت گاز مایع در سراسر کشور سرعت گرفته و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۱۰۸ هزار بشکه در روز افزایش یابد.
تقاضای در حال رشد آسیا برای پلاستیک، عامل حمایت تقاضای نفتا
تقاضای نفتای آسیا در سال ۲۰۱۷ به دلیل حاشیه سود باثبات پتروشیمی قوی بوده است و قیمت‌های بالای گاز مایع، نفتا را به عنوان خوراک مطلوب واحدهای پتروشیمی حفظ نمود. بدین ترتیب، پیش بینی می‌شود تقاضای بلندمدت نفتا در نتیجه افزایش جمعیت طبقه متوسط که محرک تقاضای بیشتر برای محصولات پلاستیکی خواهد بود، همچنان قوی باقی بماند. تلاش چین برای افزایش میزان خودکفایی در بخش شیمیایی منجر به آن شده که هر دو گروه شرکت های نفت دولتی و خصوصی در مجتمع های یکپارچه پتروشیمی سرمایه گذاری کنند. این کشور بواسطه قیمت های پائین نفت و نگرانی های فزاینده در ارتباط با محیط زیست، از پروژه های coal-to-olefin فاصله گرفته و قرار است تأسیسات متعدد آروماتیک و الفین با خوراک نفتا در اوایل دهه ۲۰۲۰ به بهره برداری برسد که باعث تقویت تقاضای نفتا در بلندمدت خواهد شد. از طرفی، تقاضای نفتای کره جنوبی نیز در بلندمدت تقویت شده و اشتهای در حال رشد آسیا برای تولیدات پلاستیکی را تأمین خواهد کرد. شرکت KPIC بهره برداری تجاری از تأسیسات توسعه یافته کراکینگ نفتا را از انتهای ژوئن شروع نموده، در حالی که شرکت LG Chem در حال افزایش ظرفیت تولید اتیلن در واحد کراکر Daesan به میزان ۲۳۰ هزار تن در سال است و بدین ترتیب، ظرفیت آن را تا سال ۲۰۱۹ به ۱/۲۷ میلیون تن در سال افزایش می دهد.
پروژه RAPID مالزی نیز به ظرفیت steam cracker تا سال ۲۰۲۰ معادل ۳/۵ میلیون تن در سال اضافه خواهد کرد. این به معنای افزایش تقاضای نفتا به میزان ۸۰ هزار بشکه در روز خواهد بود. پروژه Make in India محرک تقاضای داخلی برای تولیدات پتروشیمی خواهد بود و بستر قدرتمندی برای توسعه کراکرهای بالادستی فراهم می کند. این امر مصرف نفتای هند در بلندمدت را افزایش خواهد داد. در مقابل، تقاضای نفتا در ژاپن بواسطه پیشرفت روند rationalization در صنعت پالایشی و کسادی تقاضا برای تولیدات پتروشیمی، روی یک مسیر نزولی باقی خواهد ماند.
تقویت فروش خودرو، محرک رشد تقاضای بنزین
برآورد می شود رشد تقاضای بنزین آسیا در سال ۲۰۱۷ بیش از ۷ میلیون بشكه در روز باشد که در این میان، چین و هند بالغ بر ۵۲ درصد از تقاضای بنزین منطقه را به خود اختصاص می دهند. در هر صورت، رشد تقاضا تحت تأثیر قیمت های پائین نفت کمتر از سطح ۲۰۱۶ است. در راستای رشد اقتصادی مثبت و افزایش مصرف گرایی در کشورهای در حال توسعه جنوب و جنوب شرق آسیا، تداوم روند توسعه قابل مشاهده است. این در حالی است که رشد تقاضای بنزین در چین شاهد تعدیل بیشتری در سال جاری است و بواسطه کاهش فروش خودرو، به ۴ درصد می رسد. در حال حاضر، پیش بینی می شود تقاضای بنزین رشد پایداری در حدود ۳/۵ درصد در سال طی دوره مورد بررسی داشته باشد.
سیاست اصلاح پولی هند (demonetization) و در نتیجه کسری نقدینگی، باعث کاهش تقاضای بنزین در سه ماه اول سال ۲۰۱۷ در مقایسه با سال گذشته شد. پس از آن، تأثیر سیاست یادشده رو به کاهش گذاشت و روند فروش خودرو احیاء گردید. پس از اعمال سیاست مالیات بر کالا و خدمات در ماه ژوئیه، قیمت اتومبیل کاهش یافته و لذا رشد تقاضای بنزین در بلندمدت را حمایت خواهد کرد. در کشورهایی مانند استرالیا و کره جنوبی که فروش خودرو به مرحله بلوغ خود رسیده، شاهد بهره‌برداری تقاضای بنزین از جایگزینی با سایر سوخت ها هستیم. تقاضای بنزین استرالیا معادل یک درصد افزایش یافت که قسمتی از آن ناشی از جایگزینی با تقاضای خودروهای گازسوز بود؛ چرا که فروش خودروهای با سوخت گاز مایع به دنبال توقف تولید این خودروها در کشور افت شدیدی پیدا کرد. در عین حال، کره جنوبی شاهد افزایش اقبال عمومی به خودروهای بنزینی و هیبریدی پس از رسوایی فولکس واگن در مورد تست آلودگی خودروهای دیزلی بود.
به طور کلی پیش بینی می شود میانگین رشد سالانه تقاضای بنزین آسیا تا سال ۲۰۲۵ معادل ۳/۳ درصد باشد، قبل از این که بین سال های ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ به ۲/۲ درصد کاهش یابد؛ یعنی زمانی که انتظار می‌رود افزایش تقاضای خودروهای هیبریدی/الکتریکی و بهبود استانداردهای اقتصاد سوخت باعث کاهش تقاضای بنزین شود.
نمودار (۳): رشد تقاضای بنزین
چشم انداز خوش بینانه برای رشد تقاضای نفت گاز
پیرو رشد ضعیف تقاضای نفت گاز در سال گذشته، تقاضای این فرآورده در سال جاری احیاء شد و یک رشد ۲/۲ درصدی را ثبت کرد. کاهش تقاضای نفت گاز در چین (همچنین در سایر کشورهای تولیدکننده ذغال سنگ) طی سال گذشته تقاضای کلی آسیا را تحت تأثیر قرار داد، اما بهبود فعالیت های معدنی این روند را معکوس نمود. تقاضای نفت گاز چین پس از کاهش در سال ۲۰۱۶ مجدداً به دلیل بهبود فعالیت های صنعتي، افزایش حمل و نقل جاده ای و فروش کامیون های تجاری احیاء شد. افزایش مصرف نفت گاز این کشور همچنین در نتیجه سرمایه گذاری قابل توجه در پروژه های زیربنایی و خانه سازی افزایش یافت. در عین حال، تجدید فعالیت معادن ذغال سنگ باعث رشد درخشان تقاضای نفت گاز در کشورهایی مانند استرالیا و اندونزی در سال ۲۰۱۷ گردید. در مقابل، تقاضای نفت گاز هند به دلیل متأثر شدن بخش کارخانجات این کشور از کسری نقدینگی که به دنبال اجرای سیاست اصلاح پولی در سه ماهه اول ۲۰۱۷ پدید آمد، شاهد کمترین نرخ رشد طی ۳ سال اخیر بود. انتقال به استاندارد یورو ۴ و ابهامات موجود در اعمال سیاست مالیات بر کالا و خدمات نیز تا اندازه ای موجب کاهش فروش خودروهای تجاری متوسط و سنگین گردید. در هر صورت، انتظار می رود افزایش فعالیت های صنعتی و سرمایه گذاری زیربنایی باعث حفظ رشد تقاضای نفت گاز به میزان بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز طی دوره ۲۰۲۵-۲۰۱۷ شود. این در حالی است که کاهش تقاضای نفت گاز ژاپن در سال های اخیر به دلیل افزایش فعالیت های عمومی در آستانه المپیک ۲۰۲۰ توکیو به کمتر از ۱ درصد محدود خواهد شد. بعلاوه، پیش بینی می شود تقاضای نفت گاز آسیا با اجرای دستورالعمل سازمان بین المللی حمل و نقل دریایی (IMO) در سال ۲۰۲۰ به شدت تا ۵۵۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد. بیشتر از یک سوم این افزایش در سنگاپور مشاهده خواهد شد که بزرگ ترین بندر بانکرینگ منطقه به شمار می آید.
باید در نظر داشت که آسیا محرک بخش عمده تقاضای خودرو در دهه آینده خواهد بود و پیش بینی می شود ناوگان خودروهای سبک این منطقه از ۳۸۵ میلیون دستگاه در سال ۲۰۱۷ به ۶۳۰ میلیون دستگاه در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. سوخت غالب ناوگان خودروی سبک آسیا در دوره مورد پیش بینی همچنان بنزین خواهد بود، البته تغییر قابل توجه به سمت دوگانه سوز کردن و برقی شدن تنها پس از میانه دهه ۲۰۲۰ مورد انتظار است. در همین رابطه، پیش بینی می شود سوخت دیزل بواسطه نگرانی های فزاینده زیست محیطی و پیشرفت تکنولوژی در خودروهای بنزینی و هیبریدی، از بخش خودروهای سبک کنار گذاشته شود.
نمودار (۴): ناوگان خودروهای سبک آسیا
کاهش شدید تقاضای نفت کوره به دلیل دستورالعمل IMO
تقاضای نفت کوره آسیا در سال ۲۰۱۶ رشد غیر قابل انتظاری را ثبت کرد، چرا که قیمت های پائین نفت باعث شد تا مصرف این فرآورده برای سوخت کشتی، بخش صنعت و تولید برق افزایش یابد. به هرحال، تقاضای نفت کوره کاهش ساختاری خود را در سال ۲۰۱۷ از سر گرفت و بواسطه اقبال روز افزون تأسیسات تولید برق منطقه به سوخت های جایگزین و پاک، به میزان ۱/۴ درصد کمتر شد. برای مثال، در ژاپن شاهد ریسک نزولی بیشتری برای تقاضای نفت کوره خواهیم بود، چرا که تعداد بیشتری نیروگاه اتمی برای راه اندازی مجدد برنامه ریزی شده اند. وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن (METI) همچنین خاطرنشان کرده است که برنامه های در نظر گرفته شده برای نیروگاه اتمی، منبع بیش از یک پنجم برق تولیدی این کشور تا سال ۲۰۳۰ خواهند بود. کره جنوبی به دلیل قیمت های کمتر و یک وقفه سه ماهه در فعالیت ۴ راکتور اتمی، شاهد ۲۰ درصد افزایش در تقاضای نفت کوره طی سال ۲۰۱۶ بود. با بازگشت راکتورها به مدار تولید و تأثیر برطرف شدن قیمت های پائین، شاهد کاهش قابل توجه تقاضای نفت کوره در سال جاری بودیم. روند جایگزین شدن نفت کوره با سایر سوخت ها همچنان ادامه خواهد یافت. یک استثناء ممکن است تقاضای نفت کوره در چین باشد که با ثبت یک رشد ۰/۲ درصدی، کاهش خود را متوقف کرد. علی رغم کاهش مصرف در بخش صنعتی و تولید برق، فعالیت های تجاری در این کشور باعث حمایت از تقاضای بانکرینگ گردید.
نمودار (۵): تقاضای سوخت کشتی در آسیا-اقیانوسیه
کاهش تقاضای نفت کوره با اجرای دستورالعمل IMO در سال ۲۰۲۰ تشدید خواهد شد. با تغییر سوخت کشتی از نفت کوره به نفت گاز یا نفت کوره مخلوط ۰/۵ درصد سولفور، آسیا کاهش قابل توجه روزانه ۴۰۰ هزار بشکه در تقاضای نفت کوره سوخت کشتی را در سال ۲۰۲۰ تجربه خواهد کرد. پس از آن، همراستا با نرخ بالاتر نصب اسکرابر روی کشتی ها، تقاضای نفت کوره در اواسط دهه ۲۰۲۰ مجدداً بهبود می یابد.
منبع: نشریه جهانی بازار نفت مدیریت امور بین المللی شرکت ملی نفت ایران